A translation of mine

Sztuka wojny
Sun Bin
fragmenty

Część Pierwsza

VII Formacja klina ¹

– Komu brak inteligencji – rzekł Sun Bin – ten dowodząc armią, staje się zarozumiały. Komu brak odwagi, ten dowodząc armią, ma wysokie mniemanie o sobie. Kto nie ma właściwych zasad i źle oceni warunki boju, ten dowodząc armią, liczy na łut szczęścia. Do zaprowadzenia ładu w dużym państwie ², zwiększenia zasięgu władzy królewskiej i ochrony poddanych władcy, niezbędne jest stosowanie właściwych zasad. Kto posiadł właściwe zasady, ten zna się na pogodzie i na topografii, posiądzie serca ludu i pojmie sytuację wroga. Taki to, szykując się do starcia, stosuje formację klina; walczy, kiedy widzi zwycięstwo, a jeśli go nie dostrzega – powstrzymuje się. Oto i królewski generał.

Formację klina należy stosować zależnie od korzyści, jakie daje nam ukształtowanie terenu. Należy podzielić wojsko na trzy oddziały. Na czele każdego z oddziałów należy wydzielić pododdział pierwszego kontaktu i  umieścić resztę wojsk w odwodzie. Wszystkie oddziały muszą bezwzględnie przestrzegać wydawanych rozkazów. Kiedy jeden walczy, dwa czekają w rezerwie. Kiedy jeden naciera, dwa osłaniają go. Jeśli wróg jest słaby i w szeregach jego panuje zamęt, uderz jednostką doborową. Kiedy jest silny i zorganizowany, zwab go słabymi oddziałami. Rydwany i konnicę również należy podzielić na trzy oddziały: jeden po lewej, jeden po prawej i jeden z tyłu. Na terenie łatwym używaj głównie rydwanów, a na terenie niebezpiecznym stosuj głównie konnicę. W terenie pełnym przełęczy i  wąskich przesmyków korzystaj głównie z kuszników. Niezależnie od tego, czy jest to teren łatwy czy niebezpieczny, zawsze należy rozpoznać, czy jest on korzystny czy nie. Z terenu korzystnego należy atakować niekorzystny.

[...]

Część Druga

II Dziesięć pytań

– Kiedy staniemy do walki, zgromadzimy dostateczne zapasy żywności i będziemy przy tym dysponować siłami równymi siłom wroga zarówno pod względem wyposażenia jaki i co do liczebności wojsk (tak że obie armię napawać będzie strach), a wróg zastosuje formację koła, umacniając tym swoją pozycję, to jak należy go wtedy atakować? – spytał żołnierz.

– Atakując w takiej sytuacji, należy podzielić swoje wojska na kilka pododdziałów, jeśli któryś z nich zetknie się z siłami wroga, niech symuluje ucieczkę, tak aby wróg myślał, iż nasze wojska opanowała trwoga. Kiedy przeciwnik zobaczy, że się go boimy, nie bacząc na nic, puści się za nami w  pościg, rozbijając tym samym formację, a co za tym idzie, osłabiając swoją pozycję. Wtedy to należy uderzyć w werble i rzucić do ataku konnicę ³, po czym skoncentrować wojska. Połączone wojska będą miały większą siłę rażenia. Tak właśnie należy atakować formację koła.

– Kiedy staniemy do walki, ale wróg będzie lepiej wyposażony ⁴, liczniejszy i w ogóle silniejszy od nas, a w dodatku zastosuje formację kwadratu, to jak należy go wtedy atakować?

– Atakując w takiej sytuacji, należy zastosować formację ...... aby go ....... Jeśli uformuje szeregi, rozprosz je; jeśli je skoncentruje, symuluj ucieczkę, po czym zaatakuj od tyłu, zabijając generała. Nie daj wrogowi poznać swoich planów. Tak oto należy atakować formację kwadratu.

– Kiedy staniemy do walki, ale wróg będzie silniejszy liczebnie i mocniejszy dzięki swej lekkości i elastyczności, a na dodatek zastosuje formacje szydła, to jak należy go wtedy atakować?

– Atakując w takiej sytuacji, należy podzielić swe wojska na trzy pododdziały, aby rozproszyć siły wroga. Jeden oddział niech atakuje poziomo ⁵, dwie pozostałe........ ogarnie go trwoga, która udzieli się podwładnym, w całej armii zapanuje chaos zarówno wśród generalicji, jak i wśród żołnierzy. Wrogie wojska poniosą sromotną klęskę. Tak właśnie należy atakować formacje szydła.

– Kiedy staniemy do walki, ale wróg będzie silniejszy liczebnie i zastosuje formację poziomą. My uformujemy swoje wojska, ale ze względu na przewagę liczebną wroga, nie damy przecież rady. Jak należy wtedy atakować?

– Atakując w takiej sytuacji, należy wydzielić z armii trzy grupy najlepszych żołnierzy, którym śmierć nie straszna. Dwie niech utworzą formację rozciągniętą na skrzydłach, trzecia zaś złożona z najbitniejszych i najlepiej wyćwiczonych żołnierzy niech zaatakuje środek sił wroga. Oto sposób na uderzenie w formację poziomą, by zabić generała.

– Kiedy staniemy do walki, ale mając pod dostatkiem piechoty, brakować nam będzie rydwanów, a wróg będzie dysponował siłami dziesięciokrotnie większymi od naszych, to jak należy go wtedy atakować?

– Atakując w takiej sytuacji, należy schronić się na teranie trudno dostępnym, a unikać terenów otwartych i łatwych. Teren łatwy sprzyja rydwanom, teren trudny – piechocie. Tak właśnie należy atakować oddziały rydwanów.

– Kiedy staniemy do walki, ale mając pod dostatkiem rydwanów, brakować nam będzie piechoty, a wróg będzie dysponował siłami dziesięciokrotnie większymi od naszych, to jak należy go wtedy atakować?

– Atakując w takiej sytuacji, należy unikać trudnodostępnych terenów. Czym prędzej wydostań się na łatwy teren i zwab wroga. Taki teren jest bowiem korzystny dla rydwanów i tam możemy atakować. Tak właśnie należy atakować piechotę.

– Kiedy staniemy do walki, ale zapasy żywności nie dotrą, ludziom brakować będzie zapału, a broń się wysłuży i walkę przyjdzie stoczyć z dala od rodzinnych stron, podczas gdy wróg będzie dysponował siłami dziesięciokrotnie większymi od naszych, to jak należy go wtedy atakować?

– Atakując w takiej sytuacji, jako że wróg ..... i  utrzymuje pozycję na trudno dostępnym terenie..... wrócić i zaatakować tam, gdzie jest słaby. Tak właśnie należy atakować w zażartej .....

– Kiedy staniemy do walki, ale generał wrogiej armii będzie odważny i nie da się zastraszyć, wojsko będzie liczebne, dobrze wyposażone i  zorganizowane, a żaden z oddziałów nie będzie znał, co to strach i nie zawaha się przed niczym. Potężny generał, bitne wojsko, a na dodatek mężni oficerowie i szybkie dostawy żywności. Nie ma władcy, który stawiłby czoła takiej armii. Jak wtedy należy atakować?

– Atakując w takiej sytuacji, należy dać wrogowi do zrozumienia, iż nie śmiemy atakować i że jesteśmy bezradni. Po czym powinniśmy siedzieć z założonymi rękami i czekać, aż jego pycha weźmie nad nim górę; niech mu się wydaje, że wszystko idzie po jego myśli, niechaj nie wie co się święci. Wtedy dopiero należy zaatakować tam, gdzie się nie.... i uderzyć tam, gdzie się nie będzie bronił. Należy wykorzystać jego rozleniwienie i uderzyć, kiedy się zawaha. Dumne wojska przeciwnika rzucą się do ucieczki ⁶. Kiedy oddziały tylne stracą kontakt z oddziałami na czele, uderz w środek, tak jakbyś dysponował ogromną armią. Tak właśnie należy atakować silniejszych i  liczebniejszych.

– Kiedy staniemy do walki, a wróg skryje się w górach lub innym niedostępnym terenie, to jak należy go wtedy atakować? Przecież z daleka go nie dosięgniemy, a gdy się zbliżymy, to nie będziemy mieć dosyć przestrzeni.

– Atakując w takiej sytuacji, kiedy wróg jest niedostępny, ..... ruszyć ...... niech go przejmie trwoga. Wtedy należy zaatakować pozycje, którą musi obronić, co sprawi, że rozbije umocnioną wcześniej formację i tak pokrzyżowane zostaną jego plany. Powinniśmy też przyszykować zasadzkę na ewentualne posiłki i atakować wojska podczas ich przemarszu. Tak właśnie należy atakować wojska dobrze ufortyfikowane.

– Kiedy staniemy do walki i obie strony ustawią swoje formacje, przy czym wróg ustawi formację kosza, a my poznawszy zamiary wroga, będziemy wiedzieć, że szykuje na nas zasadzkę, to jak należy go wtedy atakować?

– Atakując w takiej sytuacji, należy zadbać o to, by strona spragniona nie mogła ugasić pragnienia, a strona, która jest głodna, nie mogła zaspokoić głodu. Dwie trzecie armii niech zaatakuje wroga w sam środek. Wróg .... z najbitniejszych i najlepiej wyćwiczonych żołnierzy niech zaatakują na skrzydłach. ... wroga .... ruszą do odwrotu. Tak właśnie należy atakować formację kosza.

[...]

XV Działania rutynowe i z zaskoczenia⁷

Tak już jest w przyrodzie, że co osiągnie swój kres, to powraca, a co się wypełni, to ginie⁸. .... jest ..... Rozkwit i obumarcie są skutkiem czterech pór roku. Zwycięstwo i  przegrana to wynik przemian pięciu żywiołów⁹. Życie i  śmierć jest przypadłością wszystkiego, co istnieje. Możność i niemożność to cechy wszystkich żywych sworzeń. Nadmiar i niedostatek zależą od formy militarnej oraz potencjału bitewnego.

Wszystkiemu więc, co ma formę, można nadać nazwę. Wszystko, czemu można nadąć nazwę, można pokonać. Dlatego też mędrcy wykorzystują zalety wszystkiego, co istnieje, aby zwyciężyć wszystko, co istnieje i dlatego ich zwycięstwo wiecznie trwa¹⁰. Wojna polega na wzajemnym zwyciężaniu się form militarnych. Nie ma takiej formy militarnej, której nie można by było zwyciężyć; nie wiadome jest tylko to, która forma zwycięży. Cykl zwyciężania się form militarnych jest niewyczerpany jak niebo i ziemia. Jeśliby chcieć go opisać, nie wystarczy bambusa w całym Yue i Chu¹¹. Zalety formy militarnej przynoszą zwycięstwo. Nie można jednak jedną formą pokonać wszystkiego, co istnieje. Formę militarną ujarzmić można jedną zaletą, jedną zaletą nie sposób jednak zwyciężyć.

Dobry dowódca, poznawszy zalety wroga, zna jego słabe strony; a dowiedziawszy się czego wrogowi brakuje, wie, czego ma wróg w nadmiarze. Widzi zwycięstwo, tak jak się dostrzega księżyc czy słońce. Zwycięża, tak jak woda zwycięża ogień¹².

Jeśli na jedną formę militarną reagujemy drugą, jest to działanie rutynowe. Jeśli zaś jakąś formę kontrujemy brakiem konkretnej formy, jest to działanie z zaskoczenia. Działania rutynowe i z zaskoczenia nigdy się nie wyczerpią, wszystko zależy od rozdzielenia. Rozdzielać należy z zaskoczenia, odpierać atak zgodnie z zasadą pięciu żywiołów¹³, walczyć ..... Po rozdzieleniu uzyskamy formę militarną. Mając formę, będziemy ją mogli nazwać ........ równie niewystarczające, aby się mogły wzajemnie zwyciężać, należy więc zmienić taktykę i zadziałać z zaskoczenia. Wojskiem na postoju należy zaskoczyć wroga w ruchu, wypoczętym należy zaskoczyć utrudzonego, sytym – głodnego, a dobrze zorganizowanym – roztrzepanego. Liczną armią należy zaskoczyć mały oddział.

Atak wykonany staje się rutyną; atak, który jeszcze nie został przeprowadzony, to działanie z zaskoczenia¹⁴. Kiedy działanie z zaskoczenia nie spotka się z odpowiedzią wroga, wtedy zwyciężymy. Kto często działa z zaskoczenia, często wygrywa¹⁵.

Jeśli w jednym stawie czujesz ból, pozostałe stawy na nic się zdadzą, wszystkie należą bowiem do jednego ciała. Jeśli oddziały przednie zostaną pokonane, tylne szeregi staną się bezużyteczne: wszystkie bowiem łączy jedna forma militarna. Dlatego też w dobrym potencjale bitewnym duże formacje .....¹⁶. powinny być dzielone, a małe formacje ...... powinny być rozwiązywane. Oddziały tylne nie powinny wychodzić do przodu, przednie nie powinny być przerzucane na tyły. Nacierający powinni mieć otwarta drogę ataku, a wycofujący się powinni mieć otwartą drogę odwrotu.

Jeśli jeszcze nie przyznano nagród i nie wymierzono kar, a  mimo to rozkazy są wykonywane, znaczy to, iż rozkazy te są w zasięgu ludzkich możliwości. Jeśli natomiast w obliczu hojnych nagród i surowych kar rozkazy pozostaną niewykonane, to znak, iż są one ponad ludzkie siły. Zmuszanie kogoś, by zrobił coś, co jest dlań niekorzystne, by szedł na śmierć, nie obracając się za siebie, jest czymś tak trudnym, że nawet Meng Pen¹⁷ mógłby nie podołać. To tak jakby chcieć zawrócić bieg rzeki. Zadaniem potencjału bitewnego jest zwiększać oddziały zwycięskie; te, które poniosły porażkę, zastępować innymi; zmęczonym dać odpoczynek, zgłodniałym dać jeść. Wtedy widzieć będą .... nie bacząc na śmierć; z nagim mieczem ruszą nie oglądając się za siebie, staną się jak rwący potok, który unosi kamienie i rozrywa łodzie. Kto zrozumie ludzką naturę, jego rozkazy będą wykonywane z taką łatwością, z jaką woda spływa z gór.
[...]

《孫臏兵法》
 —摘錄

八陣

　　孫子曰：智不足，將兵，自恃也。勇不足，將兵，自廣也。不知道，數戰不足，將兵，幸也。夫安萬乘國，廣萬乘王，全萬乘之民命者，唯知道。知道者，上知天之道，下知地之理，內得其民之心，外知敵之情，陣則知八陣之經，見勝而戰，弗見而諍，此王者之將也。

　　孫子曰：用八陣戰者，因地之利，用八陣之宜。用陣三分，誨陣有鋒，誨鋒有后，皆待令而動。斗一，守二。以一侵敵，以二收。敵弱以亂，先其選卒以乘之。敵強以治，先其下卒以誘之。車騎與戰者，分以為三，一在于右，一在于左，一在于后。易則多其車，險則多其騎，厄則多其弩。險易必知生地、死地，居生擊死。

十問

　　兵問曰：交和而舍，糧食均足，人兵敵衡，客主兩懼。敵人圓陣以胥，因以為固，擊〔之奈何?曰〕:擊此者，三軍之眾分而為四五，或傅而佯北，而示之懼。彼見我懼，則遂分而不顧。因以亂毀其固。駟鼓同舉，五遂俱傅。五遂俱至，三軍同利。此擊圓之道也。

　　交和而舍，敵富我貧，敵眾我少，敵強我弱，其來有方，擊之奈何?

日：擊此者，□陣而□之，規而離之，合而佯北，殺將其后，匆令知之。此擊方之道也。 　　交和而舍，敵人既眾以強，勁捷以剛，銳陣以胥，擊之奈何?

擊此者，必三而離之，一者延而衡，二者□□□□□恐而下惑，下上既亂，三軍大北。此擊銳之道也。

　　交和而舍，敵既眾以強，延陣以衡，我陣而待之，人少不能，擊之奈何?擊此者，必將三分我兵，練我死士，二者延陣張翼，一者材士練兵，期其中極。此殺將擊衡之道也。

　　交和而舍，我人兵則眾，車騎則少，敵人十倍，擊之奈何?擊此者，當保險帶隘，慎避廣易。故易則利車，險則利徒。此擊車之道也。

　　交和而舍，我車騎則眾，人兵則少，敵人十倍，擊之奈何?擊此者，慎避險阻，決而導之，抵諸易。敵雖十倍，便我車騎，三軍可擊。此擊徒人之道也。

　　交和而舍，糧食不屬，人兵不足志，絕根而攻，敵人十倍，擊之奈何?曰：擊此者，敵人既□而守阻，我……反而害其虛。此擊爭□之道也。

　　交和而舍，敵將勇而難懼，兵強人眾自固，三軍之士皆勇而無慮，其將則威，其兵則武，而理強梁倢，諸侯莫之或待。擊之奈何?曰：擊此者，告之不敢，示之不能，坐拙而待之，以驕其意，以惰其志，使敵弗識，因擊其不□，攻其不御，壓其駘，攻其疑。彼既貴既武，三軍徙舍，前后不相睹，故中而擊之，若有徒與。此擊強眾之道也。

　　交和而舍，敵人保山而帶阻，我遠則不接，近則無所，擊之奈何?

擊此者，彼斂阻移□□□□□則危之，攻其所必救，使離其固，以揆其慮，施伏設援，擊其移庶。此擊保固之道也。

　　交和而舍，客主兩陣，敵人形箕，計敵所愿，欲我陷覆，擊之奈何?

擊此者，渴者不飲，飢者不食，三分用其二，期于中極，彼既□□，村士練兵，擊其兩翼，□彼□喜□□三軍大北。此擊箕之道也。

奇正

天地之理，至則反，盈則敗，□□是也。代興代廢，四時是也。有勝有不勝，五行是也。有生有死，萬物是也。有能有不能，萬生是也。有所有余，有所不足，形勢是也。故有形之徒，莫不可名。有名之徒，莫不可勝。故聖人以萬物之勝勝萬物，故其勝不屈。戰者，以形相勝者也。形莫不可以勝，而莫知其所以勝之形。形勝之變，與天地相敝而不窮。形勝，以楚越之竹書之而不足。形者，皆以共勝勝者也。以一形之勝勝萬形，不可。所以制形壹也，所以勝不可壹也。故善戰者，見敵之所長，則知其所短﹔見敵之所不足，則知其所有余。見勝如見日月。其錯勝也，如以水勝火。形以應形，正也﹔無形而制形，奇也。奇正無窮，分也。分之以奇數，制之以五行，斗之以□□。分定則有形矣，形定則有名〔矣〕。……同不足以相勝也，故以異為奇。足以靜為動奇，佚為勞奇，飽為飢奇，治為亂奇，眾為寡奇。發而為正，其未發者奇也。奇發而不報，則勝矣。有余奇者，過勝者也。故一節痛，百節不用，同體也。前敗而后不用，同形也。故戰勢，大陣□斷，小陣□解。后不得乘前，前不得然后。進者有道出，退者有道入。賞未行，罰未用，而民聽令者，其令，民之所能行也。賞高罰下，而民不聽其令者，其令，民之所不能行也。使民雖不利，進死而不旋踵，孟賁之所難也，而責之民，是使水逆流也。故戰勢，勝者益之，敗者代之，勞者息之，飢者食之。故民見□人而未見死，蹈白刃而不旋踵。故行水得其理，漂石折舟﹔用民得其性，則令行如流。
[...]